Η Λιβύη στο 2020: Επικράτηση του Χαφτάρ ή κλιμάκωση των συγκρούσεων ;

Αναλύσεις | 28/12/2019

Του Δρ Κωνσταντίνου Ζάρρα, Πανεπιστημιακού Υποτρόφου του Τμήματος ΔΕΣ

Με την ολοκλήρωση του 2019, η παράνομη συμφωνία μεταξύ της Τουρκίας και της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας της Τρίπολης, έφερε το λιβυκό ζήτημα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της ελληνικής κοινής γνώμης και των μέσων ενημέρωσης. Πρόκειται για μια υπόθεση που συνδέεται άμεσα με τις τρέχουσες εξελίξεις στο πεδίο του εμφυλίου πολέμου της Λιβύης, ο οποίος επηρεάζει την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Ποια είναι η υφιστάμενη τάξη πραγμάτων στο βορειοαφρικανικό κράτος και ποιες τάσεις και δυναμικές μπορούμε να ανιχνεύσουμε ως προς τη διαμόρφωση του στρατηγικού περιβάλλοντος εντός του επόμενου έτους; Θα υπάρξει επανεκκίνηση της ειρηνευτικής διαδικασίας ή θα οδηγηθούμε σε κλιμάκωση των συγκρούσεων με δυναμικότερη συμμετοχή εξωτερικών δρώντων; 

Η σημερινή κατάσταση στο πεδίο του λιβυκού πολέμου περιγράφεται σε αδρές γραμμές ως αναμέτρηση δύο παρατάξεων: α) του Εθνικού Λιβυκού Στρατού υπό τον Χαλίφα Χαφτάρ που εδρεύει στην Ανατολική Λιβύη και β) του συνασπισμού δυνάμεων που συνδέεται με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας της Τρίπολης με επικεφαλής τον Φάγιεζ αλ-Σάρατζ. Ο Εθνικός Λιβυκός Στρατός -ένας συνασπισμός τακτικών στρατιωτικών σωμάτων και πολιτοφυλακών που έχει τη νομιμοποίηση της Βουλής των Αντιπροσώπων– κατόρθωσε κατά το τελευταίο διάστημα να ελέγξει το μεγαλύτερο τμήμα της εδαφικής επικράτειας της χώρας. Από την άλλη πλευρά, η ζώνη ελέγχου των πολιτοφυλακών που υποστηρίζουν την -αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ- Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας περιορίζεται στην πρωτεύουσα και τα περίχωρα της. 

Αν και συνιστά πριν απ΄ολα έναν αγώνα για ισχύ και εξουσία, η σύγκρουση των δύο αντιπάλων είναι πολυεπίπεδη και εμπεριέχει μεταξύ άλλων και μια ιδεολογικο-πολιτική διάσταση με σημείο αναφοράς το πολιτικό Ισλάμ. Ο Χαφτάρ κατάφερε, χρησιμοποιώντας αντι-ισλαμιστική ρητορική, να αντλήσει έμπρακτη υποστήριξη από την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Ρωσία και έμμεση διπλωματική αναγνώριση από τη Γαλλία. Στην αντίπαλη παράταξη, οι στενοί δεσμοί των ισχυρότερων ένοπλων οργανώσεων της Τρίπολης και της Μισράτα με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα λειτούργησε ως συνδετικός κρίκος με την Τουρκία και το Κατάρ, που έσπευσαν να παράσχουν την υποστήριξή τους. Η Λιβύη μετατράπηκε κατ’ αυτόν τον τρόπο σε κατεξοχήν πεδίο της αποκαλούμενης περιφερειακής ενδο-σουνιτικής αντιπαράθεσης. 

Ποιοι παράγοντες λειτουργούν ανασταλτικά στον τερματισμό των συγκρούσεων στη χώρα; Η συμμετοχή των δύο πλευρών στη ειρηνευτική διαδικασία υπό την αιγίδα του ΟΗΕ δεν απέδωσε καρπούς. Η ενότητα στο εσωτερικό των παρατάξεων -ιδιαίτερα στην περίπτωση της «Κυβέρνησης της Τρίπολης»- όπως και η βούληση συγκεκριμένων παραγόντων για συμβιβασμό θα πρέπει να θεωρούνται κάθε άλλο παρά δεδομένες. Οι βίαιες εσωτερικές συγκρούσεις που ξέσπασαν το 2011 προκάλεσαν την κατάρρευση των κρατικών θεσμών και τον κατακερματισμό της εξουσίας στη χώρα. Δημιουργήθηκαν κατ’ αυτόν τον τρόπο ευνοϊκές συνθήκες τόσο για την ανεξέλεγκτη δράση μη-κρατικών παραγόντων όσο και για τη διαρκώς αυξανόμενη παρεμβατικότητα εξωτερικών δυνάμεων. Η Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας του Σάρατζ δεν ασκεί έλεγχο επί των ένοπλων οργανώσεων της Τρίπολης ούτε μπορεί να προσφέρει στοιχειώδεις κυβερνητικές υπηρεσίες. Όντας εξαρτημένη από τη βούληση των πολέμαρχων και των εξωτερικών υποστηρικτών τους, όπως η Τουρκία, η αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση τελεί υπό καθεστώς ιδιότυπης “ομηρίας”. Οι πολιτοφυλακές της Τρίπολης έχουν δημιουργήσει φέουδα εξουσίας στην ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας και επωφελούνται από την οικονομία του πολέμου (λαθρεμπόριο, παροχή προστασίας), με αποτέλεσμα να έχουν συμφέρον υπέρ της διαιώνισης της συγκρουσιακής κατάστασης.     

Την διάψευση των προσδοκιών για επίτευξη συμβιβασμού μεταξύ του Χαφτάρ και του Σάρατζ, μετά τον εκτροχιασμό της ειρηνευτικής διαδικασίας στις αρχές του προηγούμενου χρόνου, ακολούθησε η επιχείρηση του Εθνικού Λιβυκού Στρατού για την κατάληψη της Τρίπολης τον περασμένο Απρίλιο. Στην παρούσα συγκυρία, η διάρκεια και η έκβαση της μάχης της Τρίπολης θα έχουν καταλυτική σημασία για την τροπή που θα πάρει ο οκταετής εμφύλιος πόλεμος. Μια ενδεχόμενη γρήγορη επικράτηση των δυνάμεων του Εθνικού Λιβυκού Στρατού θα αναδείξει τον Χαφτάρ και τους συμμάχους του σε κυρίαρχους του πολιτικού παιχνιδιού. Στην περίπτωση αυτή, από θέση ισχύος, αναμένεται η συνδρομή τους στην επανεκκινήση της διπλωματικής διαδικασίας για το σχηματισμό μεταβατικής κυβέρνησης. Αντίθετα, αν και εφόσον οι ένοπλες οργανώσεις της Τρίπολης καταφέρουν να ανακόψουν εκ νέου την επίθεση του Χαφτάρ, αυξάνεται ο κίνδυνος για περαιτέρω όξυνση της έντασης. Η προοπτική δυναμικότερης επέμβασης εξωτερικών κρατικών δρώντων στον πόλεμο, όπως για παράδειγμα η αποστολή στρατευμάτων από την Τουρκία, θα μπορούσε να οδηγήσει σε γενικότερη κλιμάκωση και διεύρυνση των συγκρούσεων σε περιφερειακό επίπεδο.  

*Το κείμενο αποτελεί μέρος της σειράς αναλύσεων του ΙΔΕΑΑ για το 2020 με τίτλο: “Εμείς και ο Κόσμος το 2020” που θα ολοκληρωθούν μέσα στον Ιανουάριο του 2020. Η αναπαραγωγή του περιεχομένου επιτρέπεται με αναφορά στον συγγραφέα και στο ΙΔΕΑΑ και σύνδεσμο στην αρχική πηγή του άρθρου. Για επικοινωνία με τον συγγραφέα του άρθρου: e-mail , @KonstantinosZar