Αποτελεί ο πόλεμος ακόμα επίκαιρο ή μήπως παρωχημένο φαινόμενο; Ανεξαρτήτως απάντησης, το ερώτημα καθαυτό δεν φαντάζει παράλογο. Η μετα-ψυχροπολεμική εποχή ναι μεν επήλθε με το τέλος ενός διεθνούς συστήματος χωρίς πόλεμο μεταξύ των ισχυρότερων δρώντων. Όμως, ο πόλεμος ως επιλογή και κατάσταση οπωσδήποτε δεν έχει εξαφανιστεί.
Πάντως, μια μονολεκτική απάντηση στο ερώτημα αδικεί την πολυπλοκότητα της πραγματικότητας και της οικείας ανάλυσης. Στο πλαίσιο της τελευταίας, αναγνωρίζεται η ποικιλία των μορφών του πολέμου αλλά και των εμπλεκομένων δρώντων σε αυτόν όπως και η καίρια επιρροή των τεχνολογικών εξελίξεων. Ένα εκ των ερωτημάτων στα οποία λοιπόν εξειδικεύεται ή μεταφράζεται ο εν λόγω προβληματισμός, πάντως όχι αναγωγικά ή εξαντλητικά, αφορά το ποια είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και η προοπτική της στρατιωτικής σύγκρουσης.
Σύμφωνα με μελέτες που δημοσιοποιήθηκαν εντός του 2019 (Pettersson et al. 2019, Strand et al. 2019), είναι μικρό το περιθώριο τόσο για απελπισία όσο και για εφησυχασμό. Με όλους τους περιορισμούς των σχετικών ερευνών από πλευράς ορισμών και συλλογής στοιχείων, το 2018 εντάσσεται στην περίοδο που ξεκίνησε το 2014 και σηματοδοτείται από τον υψηλό αριθμό των ενεργών στρατιωτικών συγκρούσεων εντός ή μεταξύ κρατών πλανητικά, σε σχέση με τη πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα ως τα μέσα της επομένης. Χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου αποτελεί το ότι το 1/3 των εν λόγω συγκρούσεων περιλαμβάνουν τη διεθνοποίηση, ήτοι την εμπλοκή τρίτων μερών (και δη στρατευμάτων από άλλα κράτη υποστηρίζοντα τουλάχιστον έναν εκ των αντιμαχομένων). Αυτός ο αριθμός για το 2018 είναι εφάμιλλος των αρχών της δεκαετίας ’90 και -μεταξύ άλλων- επηρεάζεται από την ενεργό εμπλοκή του Ισλαμικού Κράτους στο σχεδόν 1/4 των συγκρούσεων, παρά την υποχώρησή του στο πυρήνα του, το Ιράκ καθώς και τη Συρία. Στο τελευταίο αυτό έτος, οι απώλειες ζωής συνολικά εξακολουθούν να είναι υψηλές ιδίως για τα δεδομένα της μετα-ψυχροπολεμικής εποχής, όμως με μειωμένο μέγεθος συγκριτικά όχι μόνο με το 2014 αλλά και με τα υπόλοιπα της περιόδου 2014-2018 (με εξαίρεση τις απώλειες σε μη κρατικές συγκρούσεις, ήτοι μεταξύ ανταρτών, καρτέλ ή κοινοτήτων). Τούτο το στοιχείο αντανακλά το γεγονός ότι λιγότερες συγκρούσεις έφτασαν το συμβατικό όριο του πολέμου (με 1000 θανάτους σχετικούς με μάχη) σε σύγκριση με το 2017, και πάλι όντας το χαμηλότερο σημείο της περιόδου. Όχι αναντίστοιχα με το σύνολο της ανωτέρω εποχής, ο αριθμός των αμιγώς διακρατικών ενεργών συγκρούσεων εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά περιορισμένος.
Ενώ –πάντα σύμφωνα με τις ανωτέρω μελέτες– το διάστημα των τελευταίων ετών μοιράζεται με τις αρχές της δεκαετίας ‘90 έναν υψηλό αριθμό συγκρούσεων, μια αξιοπρόσεκτη διαφορά αφορά το ότι (πλέον της εμπλοκής του παράγοντα ‘εθνικισμός’) ο αριθμός των ειρηνευτικών συμφωνιών ήταν υψηλός τότε, προφανώς παρασυρόμενος από τις ολοένα αυξημένες συγκρούσεις, όμως, όχι τώρα. Με απλά λόγια, είναι σχετικά πιο δύσκολη η επίλυση των ενεργών συγκρούσεων επί του παρόντος. Σε αυτό έχουν συμβάλει οι γενικότερες συνθήκες, που επέτρεψαν την επίλυση ορισμένων συγκρούσεων με τον ερχομό της μετα-ψυχροπολεμικής εποχής χωρίς κάτι αντίστοιχο τώρα, συν η έντονη θρησκευτική διάσταση αρκετών εκ των παρουσών συγκρούσεων (εφόσον εκείνες περιλαμβάνουν τη ρητή έκφραση θρησκευτικών αξιώσεων). Επί τάπητος τίθεται και η συμβολή της διεθνοποίησης των συγκρούσεων ως προς την αύξηση της διάρκειας και της έντασής τους.
Συνολικά, το γεγονός ότι έχουν πολύ πρόσφατα προκύψει λιγότερες απώλειες ζωής σε λιγότερους πολέμους δεν αναιρεί την ύπαρξη αρκετών συγκρούσεων έστω χαμηλής έντασης, των οποίων η έκβαση θα μπορούσε να χειροτερεύσει στο μέλλον. Όπως τονίζεται και στη σχετική βιβλιογραφία, η επίτευξη ανεξαρτησίας ή εδαφικής αλλαγής μπορεί να χαρακτηρίζει λιγότερο τις συγκαιρινές συγκρούσεις, συγκριτικά με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ωστόσο δεν έχει πάψει να συνιστά διακύβευμα σε ορισμένες εξ αυτών.
Παράλληλα, οι διεθνείς οικονομικές εξελίξεις εντός του 2018 και του 2019 μας υπενθύμισαν αμείλικτα ότι τα περιθώρια για εμπορικούς-οικονομικούς πολέμους εξακολουθούν να είναι υπαρκτά. Το ίδιο ισχύει και για τον ανταγωνισμό στο πλαίσιο της τεχνολογίας αλλά και των ιδεών. Όσο θέματα ασφάλειας συνεχίζουν να κηρύσσονται ‘ανοικτά’ σε διάφορους τομείς και δη με ανταγωνιστικές φωνές, τόσο παραμένει επίκαιρη η σύγκρουση γενικότερα κάποιου είδους, πάντως συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικής.
Αναφορές
Pettersson, T., Högbladh, S., & Öberg, M. (2019) Organized Violence, 1989-2018 and Peace Agreements. Journal of Peace Research, 56(4), 589-603.
Strand, H., Rustad, S., Urdal, S., Nygård, H. (2019) Trends in Armed Conflict, 1946-2018. PRIO Conflict Trends 03.
Το κείμενο αποτελεί μέρος της σειράς αναλύσεων του ΙΔΕΑΑ για το 2020 με τίτλο: “Εμείς και ο Κόσμος το 2020” που θα ολοκληρωθούν μέσα στον Ιανουάριο του 2020. Η αναπαραγωγή του περιεχομένου επιτρέπεται με αναφορά στον συγγραφέα και στο ΙΔΕΑΑ και σύνδεσμο στην αρχική πηγή του άρθρου. Για επικοινωνία με τη συγγραφέα του άρθρου: e-mail
