Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και το Ζήτημα της Ουκρανίας: Σημεία της Συζήτησης

Αναλύσεις | 29/11/2018

Την Τετάρτη 21 Νοεμβρίου 2018 το Ινστιτούτο Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Αμυντικών Αναλύσεων του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας διοργάνωσε ημερίδα με τίτλο «Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και το Ζήτημα της Ουκρανίας». Σκοπός της εκδήλωσης ήταν να προσεγγίσει υπό μία κριτική διεπιστημονική οπτική τις πρόσφατες εξελίξεις στο ζήτημα της αυτοκεφαλίας της ορθόδοξης εκκλησίας της Ουκρανίας και ταυτόχρονα να τοποθετήσει το σημαντικό εκκλησιαστικό αυτό γεγονός στη διεθνή πολιτική σήμερα.

Για το θέμα μίλησαν ο διευθυντής του ΙΔΕΑΑ, Κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών, Ανθρωπιστικών Επιστημών και Τεχνών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Ηλίας Κουσκουβέλης, ο οποίος ήταν ο εμπνευστής της εκδήλωσης αυτής και είχε τον συντονισμό της συζήτησης, ο Μητροπολίτης Προύσης και Καθηγητής του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ. Ελπιδοφόρος Λαμπρυνιάδης, ο Καθηγητής του ιδίου Τμήματος Κωνσταντίνος Χρήστου, η Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος ΔΕΣ Ρεβέκκα Παιδή και ο μεταδιδακτορικός ερευνητής της Έδρας Θουκυδίδης του Τμήματος ΔΕΣ Παύλος Σεραφείμ.

Πρώτος ομιλητής ήταν ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Χρήστου, ο οποίος ανέδειξε τις ιστορικές διαστάσεις του θέματος. Στην εισήγησή του αναφέρθηκε αρχικά στην ίδρυση του κράτους του Κιέβου, στη συνέχεια μίλησε για τις σχέσεις του κράτους αυτού με το Βυζάντιο και τη διάδοση του χριστιανισμού στην Ουκρανία και στη Ρωσία. Τέλος, επεσήμανε τους σταθμούς στην ιστορία της ορθόδοξης εκκλησίας στην Ουκρανία, τόσο μετά την ίδρυσή της, όσο και μετά την υπαγωγή της στο Πατριαρχείο Μόσχας τον 17ο αιώνα έως σήμερα.

Δεύτερος πήρε τον λόγο ο κύριος ομιλητής της εκδήλωσης Μητροπολίτης Προύσης Ελπιδοφόρος. Η ομιλία του διαρθρώθηκε σε δύο μέρη: στο πρώτο προσέγγισε θεωρητικά τον ρόλο της εκκλησίας στις διεθνείς σχέσεις. Μάλιστα, ανέφερε και κάποια χαρακτηριστικά ιστορικά παραδείγματα από την εποχή του Βυζαντίου και από τα μεταγενέστερα χρόνια. Στο δεύτερο μέρος ο Μητροπολίτης Ελπιδοφόρος αναφέρθηκε ειδικά στο εκκλησιαστικό ζήτημα της Ουκρανίας και απάντησε σε κάποια ερωτήματα που ο ίδιος κωδικοποιημένα έθεσε για την καλύτερη κατανόηση του ζητήματος από το ακροατήριο. Έτσι, αναφέρθηκε στο δικαίωμα που το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει να αποδίδει την αυτοκεφαλία σε μια νεότευκτη ορθόδοξη εκκλησία, στην στάση που τήρησε το Φανάρι σε ανάλογες περιστάσεις κατά το παρελθόν, στη στάση του Πατριαρχείου Μόσχας στο ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα και κατέληξε απαντώντας στο καίριο ερώτημα γιατί τώρα οι συνθήκες είναι ώριμες, ώστε η Ουκρανία να αποκτήσει την δική της ανεξάρτητη και αυτοκέφαλη εθνική εκκλησία.

Τρίτος ανέβηκε στο βήμα ο μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος ΔΕΣ Παύλος Σεραφείμ. Στην εισήγησή του περιέγραψε τις πρόσφατες εξελίξεις του εκκλησιαστικού ζητήματος της Ουκρανίας και προέβη σε κάποιες κρίσεις γι’ αυτές. Ειδικότερα, αναφέρθηκε στην υπάρχουσα εκκλησιαστική διαίρεση στην Ουκρανία με την ύπαρξη τριών εκκλησιών, μίας φιλορωσικής και δύο φιλοδυτικών, στο σκηνικό ρήξης που δημιουργήθηκε πρόσφατα μεταξύ Πατριαρχείου Μόσχας και Οικουμενικού Πατριαρχείου και στα επιχειρήματα  της κάθε πλευράς. Επεσήμανε πως η απόδοση της αυτοκεφαλίας από το Φανάρι στην ορθόδοξη εκκλησία της Ουκρανίας είναι μονόδρομος. Ταυτόχρονα, ανέδειξε το μέγεθος του διακυβεύματος για το Πατριαρχείο Μόσχας, το οποίο βλέπει στην Ουκρανία να ενταφιάζονται τα όνειρά του για κυριαρχία στον ορθόδοξο κόσμο.

Τέταρτη ομιλήτρια ήταν η Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος ΔΕΣ Ρεβέκκα Παιδή, η οποία προσέγγισε την ουκρανική εκκλησιαστική κρίση υπό το πρίσμα των πρόσφατων πολιτικών εξελίξεων στην Ουκρανία και της θέση της χώρας ανάμεσα στη Δύση και τη Ρωσία . Ειδικότερα, εκτίμησε πως η Ουκρανία έπειτα από πολλές μεταστροφές δείχνει αποφασισμένη να μειώσει την εξάρτησή της από τη Ρωσία και από πολιτική άποψη φαίνεται να προσανατολίζεται οριστικά στη Δύση, οπότε στη συνάφεια αυτή η συνειδητή επιλογή της Ουκρανικής κυβέρνησης είναι να αποκτήσει μαζί με την πολιτική και την οικονομία και μια εκκλησία μακριά από κάθε ρωσική επιρροή. Αναφέρθηκε σε κερδισμένους και χαμένους από τις πρόσφατος εξελίξεις, και επεσήμανε ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο βγαίνει κερδισμένο από την πρόσφατη κρίση, ωστόσο θα πρέπει να είναι προετοιμασμένο για υβριδικές επιθέσεις εναντίον του.

Μετά το τέλος των εισηγήσεων ακολούθησε συζήτηση κατά τη διάρκεια της οποίας ο κύριος ομιλητής έδωσε κάποιες διευκρινιστικές απαντήσεις επί διαφόρων πτυχών της ουκρανικής εκκλησιαστικής κρίσης.

Την εκδήλωση έκλεισε ο συντονιστής της, Καθηγητής Ηλίας Κουσκουβέλης, ο οποίος αναφέρθηκε στη σπουδαιότητα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.  Ταυτόχρονα, τόνισε την ανάγκη οι εξελίξεις στον τομέα της θρησκείας να μην απομονώνονται από τις εξελίξεις στη διεθνή πραγματικότητα, αλλά αντίθετα να προσεγγίζονται κριτικά, ώστε να αποτελούν και ένα εργαλείο για τη διεξαγωγή συμπερασμάτων για την καλύτερη κατανόηση των διεθνών εξελίξεων.

Τέλος, ο κ. Κουσκουβέλης συνόψισε την κοινή διαπίστωση αλλά και ευχή όλων όσων έλαβαν τον λόγο η εκδήλωση αυτή να αποτελέσει την αρχή για μια γόνιμη ενασχόληση με τις σχέσεις θρησκείας και πολιτικής σήμερα, καθώς και να συμβάλλει στο να προκύψουν μελλοντικά ανάλογες συνέργειες μεταξύ του εκκλησιαστικού και του ακαδημαϊκού χώρου προς αυτήν την κατεύθυνση.

Η εκδήλωση διεξήχθη στην κατάμεστη Αίθουσα Συνεδρίων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.  Ανάμεσα στους παρόντες ήταν πολλοί καθηγητές της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. και διαφόρων Τμημάτων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, κληρικοί, προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές.

Σύντομο χαιρετισμό απηύθυναν ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Καθηγητής Στέλιος Κατρανίδης και ο Πρόεδρος του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Καθηγητής Δημήτριος Σκιαδάς, οι οποίοι αναφέρθηκαν στη σπουδαιότητα της εκδήλωσης, αλλά και στο γεγονός πως το Τμήμα ΔΕΣ βρίσκεται σε επικοινωνία με την κοινωνία και τον κόσμο αφουγκραζόμενο τις παγκόσμιες εξελίξεις και διοργανώνοντας ημερίδες που τις εξετάζουν.