Το “κρυμμένο” αλλά κρίσιμο σημείο στη Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας

Αναλύσεις | 20/03/2016 | Dimitris Skiadas

Στο δημόσιο διάλογο οι εξελίξεις στο μεταναστευτικό κυριαρχούν. Ειδικοί και μη τοποθετούνται επί των νέων δεδομένων που καθημερινά προστίθενται στην κοινή γνώση επί του θέματος… Το πιο πρόσφατο στοιχείο είναι η Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για τον περιορισμό των προσφυγικών ροών προς την Ελλάδα και την ΕΕ γενικότερα. Έχοντας παρακολουθήσει προσεκτικά τις μέχρι στιγμής κατατεθείσες απόψεις, σημειώνω ότι όλοι εστιάζουν στα ποσοτικά δεδομένα (πόσοι πρόσφυγες, πόσα χρήματα, πόσα στελέχη της FRONTEX, από πότε θα αρχίσει η επανεγκατάσταση, κλπ) και στα προφανή πολιτικά στοιχεία (ανταλλάγματα προς Τουρκία δηλ. χορήγηση βίζας, άνοιγμα προενταξιακών διαπραγματεύσεων), αλλά κανείς δεν εντόπισε ίσως το πλέον κρίσιμο – στρατηγικά- πολιτικό σημείο που δημιουργεί νέα δεδομένα στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας & Ελλάδος-Τουρκίας… ίσως γιατί είναι “κρυμμένο” στην τεχνική διάλεκτο των Βρυξελλών και στα νομικά κείμενα στα οποία παραπέμπει η Συμφωνία… Και εξηγούμαι…
Η Ελλάδα, μεταξύ άλλων, οφείλει να αναγνωρίσει νομοθετικά, δηλαδή με πράξη νομικά δεσμευτική, ότι η Τουρκία αποτελεί “ασφαλή τρίτη χώρα” για τους πρόσφυγες, ήτοι ότι μπορεί να τους υποδεχθεί σεβόμενη τα θεμελιώδη δικαιώματα τους και παρέχοντας τους υπηρεσίες που ανταποκρίνονται στις προδιαγραφές του ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου. Μόνο έτσι θα μπορεί η Ελλάδα να αρνείται να δεχθεί άλλους πρόσφυγες, απορρίπτοντας τις αιτήσεις ασύλου που θα της υποβάλλουν, και να προωθούνται αυτοί στην Τουρκία. Η νομική βάση αυτής της δυνατότητας είναι η Οδηγία της ΕΕ 32/2013 για τις διαδικασίες χορήγησης καθεστώτος διεθνούς προστασίας, την οποία η Ελλάδα ακόμη δεν έχει ενσωματώσει (το σχετικό σχέδιο Π.Δ. τέθηκε σε διαβούλευση τον Δεκέμβριο 2015, και η Κομισιόν ήδη μας έχει κοινοποιήσει γνώμη ότι η καθυστέρηση μας αποτελεί παραβίαση του δικαίου της ΕΕ), στα άρθρα 35 και 38.
Τι σημαίνει αυτό; Ότι μόλις εκδοθεί το προαναφερθέν Π.Δ. και η Οδηγία καταστεί μέρος της ελληνικής έννομης τάξης (κάτι για το οποίο δεσμευτήκαμε, με τη Συμφωνία, ότι θα το κάνουμε άμεσα), η Ελλάδα θα έχει αναγνωρίσει de jure και de facto ότι η Τουρκία σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες ως “ασφαλής τρίτη χώρα”, πληρώντας έτσι μια από τις βασικότερες προϋποθέσεις για την ένταξη της στην ΕΕ. Σημειώνω ότι ένα από τα βασικά επιχειρήματα της Ελλάδας για την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας είναι ότι υποστηρίζουμε την προοπτική αυτή, αρκεί η Τουρκία να πληροί τα κριτήρια της Κοπενχάγης (Δημοκρατία, Κράτος Δικαίου, Ανθρώπινα Δικαιώματα). Μέχρι τώρα υπήρχαν σωρεία εκθέσεων διεθνών οργανισμών που αποδείκνυαν τη μη συμμόρφωση της Τουρκίας προς αυτά τα κριτήρια. Εφεξής, η Ελλάδα (και μέσω αυτής η ΕΕ;;;) θα αναγνωρίζει επίσημα ότι τουλάχιστον ένα κριτήριο, αυτό των δικαιωμάτων, πλέον έχει καλυφθεί. Και αυτή η αναγνώριση δεν θα βασίζεται σε ουσιαστικά δεδομένα αλλά στην ανάγκη εκτόνωσης της πίεσης που δημιουργούν οι προσφυγικές ροές, τις οποίες είναι κοινό μυστικό ότι αξιοποίησε – για να μην πω διευκόλυνε – η τουρκική πλευρά. Είναι ήδη γνωστές οι αντιδράσεις της Διεθνούς Αμνηστείας των Η.Ε. σε αυτή την εξέλιξη, καθώς ο χαρακτηρισμός της Τουρκίας ως “ασφαλούς χώρας” για τους πρόσφυγες θεωρείται σημαντικό πλήγμα στη διεθνή προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ουσιαστικά η Τουρκία διεκδίκησε και πήρε ένα πολύ σημαντικό αντάλλαγμα (πέρα από όλα τα άλλα): το χαρακτηρισμό ως “ασφαλής τρίτη χώρα” και μάλιστα από μια χώρα με την οποία παραδοσιακά είναι σε αντιπαράθεση και την οποία απειλεί με πόλεμο (casus belli) εάν αυτή ασκήσει το νόμιμο (κατά το διεθνές δίκαιο) δικαίωμα της για επέκταση των χωρικών της υδάτων (ιδανική έξωθεν καλή μαρτυρία). Και διαμόρφωσε τις συνθήκες για το πετύχει αυτό… Ενώ η ΕΕ, χαμένη στην εσωστρεφή διακυβερνητική λογική της, απλά ενέδωσε…