Οι άμυνες του κράτους δικαίου κράτησαν…

Αναλύσεις | 10/02/2017 | Dimitris Skiadas

Τελικά φαίνεται ότι η δικαστική εξουσία στο δυτικό κόσμο αποφάσισε να ενεργοποιηθεί και να “τρίξει τα δόντια” (ή επί το διεθνέστερο “flex its muscles”) στην εκτελεστική εξουσία που τα τελευταία χρόνια δείχνει να έχει μια πολύ επεκτατική αντίληψη ως προς τα όρια της δικαιοδοσίας της, μεσα στο πολιτειακό σχήμα της διάκρισης των εξουσιών. Έτσι μετά τη διπλή (πρωτόδικη και κατ’ έφεση) απόφαση της βρετανικής δικαιοσύνης σχετικά με τη δυνατότητα ή μάλλον την αδυναμία της βρετανικής κυβέρνησης (και δη της πρωθυπουργού) να εκκινήσει μόνη της, χωρίς καμία νομοθετική βάση, τη διαδικασία του άρθρου 50 ΣυνθΕΕ για το Brexit, τώρα μια άλλη διπλή (πρωτόδικη και κατ’ έφεση) απόφαση, αυτή τη μεριά από την άλλη μεριά του Ατλαντικού, δείχνει ότι η εκτελεστική εξουσία πολύ απλά δεν μπορεί να κάνει ό,τι θέλει.

Τόσο πρωτοδίκως όσο και κατ’ έφεση η αμερικανική δικαιοσύνη έκρινε ότι το εκτελεστικό διάταγμα του Προέδρου Trump σχετικά με την απαγόρευση εισόδουστις ΗΠΑ μουσουλμάνων υπηκόων επτά χωρών πρέπει να ανασταλεί γιατί αντίκειται στο Σύνταγμα των ΗΠΑ. Με μια αναλυτική τεκμηριωμένη θεμελίωση οι τρεις εφέτες έκριναν πολύ απλά ότι ο Πρόεδρος των ΗΠΑ ναι μεν κατά το Σύνταγμα έχει την αρμοδιότητα προσδιορισμού και εφαρμογής για θέματα μεταναστευτικής πολιτικής και εθνικής ασφάλειας αλλά αυτή η αρμοδιότητα δεν είναι απόλυτη. Η νομολογία του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ απορρίπτει σαφώς τη θέση ότι η εκτελεστική εξουσία έχει ανέλεγκτη δικαστικά αρμοδιότητα για τέτοια θέματα (μετανάστευση, απαγόρευση εισόδου, εθνική ασφάλεια) και ότι δεν δεσμεύεται από το Σύνταγμα κατά την άσκηση αυτών των αρμοδιοτήτων. Οι σχετικοί ισχυρισμοί των συνηγόρων του Προέδρου Trump απορρίφθηκαν στο σύνολο τους.

Η εξέλιξη αυτή καταδεικνύει ότι τελικά οι λογικές της αυθαίρετης πολιτικής δράσης και της ακραίας προσέγγισης που παραγνωρίζει την υφιστάμενη έννομη τάξη εν ονόματι μιας (συχνά λαϊκίστικης) προσέγγισης περί συνολικής αλλαγής του πολιτικού και θεσμικού οικοδομήματος έχουν όρια και μάλιστα πολύ σαφή, τα οποία εάν ξεπεραστούν, επιφέρουν συνέπειες. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να τονιστεί ότι οι δικαστικές αποφάσεις δεν λένε ότι ο Πρόεδρος Trump δεν έχει δυνατότητα να εκδόσει εκτελεστικά διατάγματα που να δημιουργούν ένα πλαισιο ελέγχου, εν ονόματι της εθνικής ασφαλείας, των προσώπων που εισέρχονται στις ΗΠΑ. Όμως στην άσκηση αυτής της αρμοδιότητας του πρέπει να σεβαστεί το Σύνταγμα των ΗΠΑ και μια σειρά άλλα νομοθετήματα έτσι ώστε το προιόν της ασκηθείσης αρμοδιότητας να είναι ανάλογο (proportionate) προς το σκοπό που θέλει να εξυπηρετήσει, και όχι οριζόντια ισοπεδωτικό και απόλυτο, όπως το επίμαχο εκτελεστικό διάταγμα. Επίσης σε μια τέτοια σημαντική πολιτική δράση, το να μην εμπλέκει ο Πρόεδρος το Κοινοβούλιο (Κονγκρέσσο και Γερουσία) είναι τουλάχιστον προβληματικό για το δημοκρατικό χαρακτήρα της αμερικανικής πολιτείας.

Δεν έχει περάσει άλλωστε πολύς καιρός που το κόμμα του (Ρεπουμπλικάνοι), σε μια προσπάθεια περιορισμού της πρακτικής του Προέδρου Οbama για νομοθέτηση μέσω εκτελεστικών διαταγμάτων, είχε περάσει από το Κονγκρέσσο νόμο (η περίφημη Enforce the Law Act) κατά την οποία το Κοινοβούλιο μπορούσε να στραφεί δικαστικά κατά του Προέδρου εαν αυτός δεν υλοποιούσε μέσω των εκτελεστικών διαταγμάτων την νομοθεσία που το Κοινοβούλιο θέσπιζε -σημειώνεται α) ότι αυτή η πρωτοβουλία είχε ψηφιστεί στο Κονγκρέσσο και από Δημοκρατικούς βουλευτές και β) τελικά η νομοθετική πρωτοβουλία αυτή κόλλησε στη Γερουσία.

Ο νομικός πολιτισμός του δυτικού κόσμου έχει αναδείξει τα σημεία αναφοράς για την οργάνωση και λειτουργία μιας δημοκρατικής πολιτείας και η έννοια του κράτους δικαίου αποτελεί το DNA αυτής της πολιτείας. Η διάκριση των εξουσιών είναι ο εξισορροπιστικός μηχανισμός της ισχύος που διαχέεται στην έννομη τάξη. Και στην προκειμένη περίπτωση η δικαστική εξουσία έδειξε πως πραγματικά επιτυγχάνεται αυτή η ισορροπία. Αυτό με κάνει συγκρατημένα αισιόδοξο πως η σύγχρονη εκδοχή της απόλυτης ελέω θεού μοναρχίας με τον ανεξέλεγκτο ηγεμόνα (και υπάρχουν πολλοί τέτοιοι ηγέτες ανά τον κόσμο) θα απαλειφθεί κάποια στιγμή… Αρκεί βέβαια και η δικαιοσύνη να έχει ως κριτήριο το νόμο και τη συνείδηση της και να είναι εστιασμένη στο έργο της και όχι στο ….πως να αφουγκράζεται την κοινωνία ή πως θα προβεί σε ερμηνείες contra constitutionem για τα όρια συνταξιοδότησης των μελών της..

Κατά τα λοιπά, και με δεδομένα ότι τέτοιες ενδιαφέρουσες υποθέσεις σίγουρα θα προκύψουν στο μέλλον, μπορώ να επαναλάβω (είναι ίσως η μόνη φράση που μπορώ) τη φράση του Προέδρου Trump στους επικριτές του για τα 13 (!!!) εκτελεστικά διατάγματα της πρώτης εβδομάδας της θητείας του: See you in court!!!!!!