Η πρόκληση της Δημόσιας Πολιτικής: Η αναζήτηση για Καλή, Χρηστή και Έξυπνη Διακυβέρνηση

Αναλύσεις | 07/09/2017 | Dimitris Skiadas

 Στο δημόσιο διάλογο έχει πλέον επικρατήσει η αναφορά στον όρο «Διακυβέρνηση», ως ο τρόπος οργάνωσης, ενίσχυσης αλλά και περιορισμού της εξουσίας, όπως προσφυώς έχει πει  η Rebecca MacKinnon. Στόχος του όρου αυτού είναι η περιγραφή του τρόπου διαμόρφωσης, σχεδιασμού και εφαρμογής των δημόσιων πολιτικών στους διάφορους τομείς της τοπικής, περιφερειακής, κρατικής, υπερκρατικής και διακρατικής δραστηριότητας. Αναλόγως λοιπόν έχουν διαμορφωθεί διάφοροι επιθετικοί προσδιορισμοί της Διακυβέρνησης για να περιγράψουν το περιεχόμενο της: Δημόσια Διακυβέρνηση (Public governance), Παγκόσμια Δακυβέρνηση (Global governance), Μη κερδοσκοπική Διακυβέρνηση (Nonprofit governance), Εταιρική Διακυβέρνηση (Corporate governance), Διακυβέρνηση Έργου (Project governance), Περιβαλλοντική Διακυβέρνηση (Environmental governance), Χωρική Διακυβέρνηση (Land governance), Διαδικτυακή Διακυβέρνηση (Internet governance), Ρυθμιστική Διακυβέρνηση (Regulatory governance), Συμμετοχική Διακυβέρνηση (Participatory governance), Πολυεπίπεδη Διακυβέρνηση (Multilevel governance), Συνεργατική Διακυβέρνηση (Collaborative governance), κλπ.

Όμως η εκτεταμένη χρήση της έννοιας σε θεωρητικό επίπεδο και η εφαρμογή της σε πρακτικό επίπεδο έχουν καταστήσει επιβεβλημένη την αξιολογική της προσέγγιση. Η πλέον συνήθης προσέγγιση προς αυτή την κατεύθυνση είναι η διαμόρφωση του προτύπου της Καλής Διακυβέρνησης (Good Governance), το οποίο εδράζεται σε συγκεκριμένες αρχές δράσης ως ακολούθως:

α) Διαφάνεια (Transparency): η δράση των φορέων εξουσίας να κοινοποιείται προς τους λαούς με γλώσσα εύληπτη και κατανοητή στο ευρύ κοινό,

β) Συμμετοχή (Participation): διασφάλιση όσο το δυνατόν ευρύτερης συμμετοχής των πολιτών στη διαμόρφωση και εφαρμογή των δημόσιων πολιτικών με στόχο την εμπέδωση εμπιστοσύνης προς αυτές,

γ) Λογοδοσία (Accountability): αποσαφήνιση νομοθετικών και εκτελεστικών αρμοδιοτήτων ώστε κάθε φορέας εξουσίας να εξηγεί το τι κάνει και να αναλαμβάνει την ευθύνη για αυτό,

δ) Αποτελεσματικότητα (Effectiveness): έγκαιρη και αποτελεσματική σχεδίαση και εφαρμογή των δημόσιων πολιτικών με αξιολόγηση των μελλοντικών επιπτώσεων τους,

ε) Συνοχή (Coherence): ενδυνάμωση των συνεκτικών στοιχείων των δημόσιων πολιτικών μεταξύ τους, ως τρόπος αντιμετώπισης της πολυσύνθετης και πολύ-επίπεδης φύσης τους, ώστε να είναι εύκολα κατανοητές.

Οι αρχές αυτές θεωρούνται, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και Ηνωμένων Εθνών, ότι συνθέτουν τον πυρήνα της διαμόρφωσης των δημοκρατικών πολιτειακών μορφωμάτων, που αποτελεί την βασική προκρινόμενη επιλογή δομής και λειτουργίας μιας σύγχρονης πολιτείας.

Όμως η διακυβέρνηση, ως μηχανισμός σχεδιασμού και εφαρμογής δημόσιων πολιτικών, συνεπάγεται δημοσιονομικό κόστος οργάνωσης και λειτουργίας. Επομένως η δημιουργία και η συλλογή των απαραιτήτων εσόδων για την κάλυψη των σχετικών αναγκών μέσω της ανάληψης των αναγκαίων πιστώσεων και της διενέργειας των συνεπαγομένων δαπανών έχουν καταστήσει επιβεβλημένη την αναζήτηση ενός άλλου προτύπου ποιότητας της διακυβέρνησης, της Χρηστής Διακυβέρνησης (Sound Governance) που εστιάζει στη δημοσιονομική της διάσταση και εδράζεται στις τρεις ακόλουθες αρχές (γνωστές ως τα τρια «Ε» από την αγγλική μετάφραση τους: Economy, Efficiency, Effectiveness):

α) Οικονομία: αφορά στην ισορροπία μεταξύ του κόστους των μέσων που χρησιμοποιούνται για την επίτευξη ενός στόχου, δηλαδή τη χρήση του πλέον οικονομικού μέσου μετά από εξέταση εναλλακτικών επιλογών.

β) Επάρκεια/Αποδοτικότητα:  αφορά στη σχέση μεταξύ των πόρων που διατίθενται και των αποτελεσμάτων που επιτυγχάνονται, όπως αυτή αναδεικνύεται από το εάν τα διατιθέμενα μέσα αξιοποιήθηκαν κατά τον καταλληλότερο τρόπο, δηλαδή εστιάζει στην εξέταση της απόδοσης της διαχείρισης.

γ) Αποτελεσματικότητα: αφορά στη σχέση μεταξύ των πράγματι επιτευχθέντων αποτελεσμάτων και αυτών που είχαν αρχικά σχεδιαστεί ότι έπρεπε να επιτευχθούν, δηλαδή στο ποσοστό επιτυχίας των τεθέντων στόχων.

Τέλος, η Διακυβέρνηση στη σύγχρονη εποχή πρέπει να έχει στοιχεία που να καταδεικνύουν την καταλληλότητα της όχι μόνο για την επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων αλλά και για την δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης στους αποδέκτες των δημόσιων πολιτικών, που σε μια δημοκρατία ταυτίζονται με τους εντολείς των εντολοδόχων φορέων εξουσίας. Στην προκειμένη περίπτωση το πρότυπο ποιότητας της Έξυπνης Διακυβέρνησης (Smart Governance) θέτει τις αναγκαίες προδιαγραφές, οι οποίες συνθέτουν, με βάσει τους οικείους αγγλικούς όρους το ακρωνύμιο SMART (Specific, Measurable, Attainable, Relevant, Timely), και έχουν το εξής περιεχόμενο:

α) Συγκεκριμένος χαρακτήρας: να είναι δυνατή η απάντηση στα εξής έξι ερωτήματα: Ποιος; (ποιόν αφορά το θέμα), Τι; (ποιος είναι ο επιθυμητός στόχος), Που; (σε ποια περιοχή θα αναληφθεί δράση), Πότε; (ποιο είναι το χρονικό πλαίσιο ενεργειών), Γιατί; (ποιοι είναι οι λόγοι και τα οφέλη επίτευξης του στόχου), Πως; (τι χρειάζεται και τι περιορισμοί υπάρχουν)

β) Μετρησιμότητα: αφορά την πρόβλεψη συγκεκριμένων σαφών κριτηρίων μέτρησης προόδου (ποσοτικοί και ποιοτικοί δείκτες) ως προς την επίτευξη του τεθέντος στόχου

γ) Εφικτότητα: εστιάζει στην ανάδειξη των κρισίμων στοιχείων της παρέμβασης και στην αντιπαράθεση τους με τις δεξιότητες, ικανότητες και οικονομικά μέσα που διατίθεται για αυτή, αξιοποιώντας παράλληλα την σχετική εμπειρία του παρελθόντος

δ) Συνάφεια με πολιτικές και με μέτρα: αφορά την ουσιαστική σχέση της παρέμβασης  με το πλαίσιο των πολιτικών επιλογών στο οποίο εντάσσεται και στη συμβατότητα με αυτό

ε) Χρονική καταλληλότητα: αφορά το κατά πόσο είναι έγκαιρη η παρέμβαση σε συνάρτηση με την τήρηση τυχόν χρονοδιαγραμμάτων που έχουν τεθεί.

Τα τρία αυτά χαρακτηριστικά (Καλή, Χρηστή, Έξυπνη) της Διακυβέρνησης δημιουργούν τις προϋποθέσεις για το σημαντικότερο αξιολογικό της χαρακτηριστικό: την Τιμιότητα (Honesty). Έτσι μια Διακυβέρνηση θα μπορεί να τύχει από τους εντολείς της, της μεταχείρισης που ο Thomas Jefferson προέβλεψε: «Η τέχνη της διακυβέρνησης συνίσταται στο να είσαι τίμιος: Να κάνεις το καθήκον σου και ο λαός θα κατανοεί ακόμη και τις αποτυχίες σου.»